OKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI
OKULDA POZİTİF PSİKOLOJİ UYGULAMALARI
EKİM 2019 1. HAFTA ORTAOKUL REHBERLİK DEĞERLER EĞİTİMİKONUSU: NEZAKET
Günlük hayat içerisinde her bireyin sahip olduğu ve sosyal varlık olarak kendimizi tanımlamamızdaki en temel insani erdemlerden birisi nezakettir. Yaşamımız içerisinde karşılaştığımız nezaketli kişiler, bizi dinleyen, bizlere samimiyetle yaklaşan ve sorunlarımıza karşı olabildiğince empatik bir yaklaşımda bulunan kişilerdir. Bu bireyler bizlerde güven uyandırır ve kendimizi önemli, değerli ve iyi hissetmemizde yardımcı olurlar. Çünkü bu kişiler yardımda bulunurken herhangi bir karşılık beklemezler ve bunu içten bir yaklaşımla varlıklarının bir parçası şeklinde yaparlar.
Nezaket kelimesi temel olarak başkalarına karşı incelikli ve saygılı davranma, incelik, naziklik şeklinde tanımlanmaktadır. Pozitif Psikoloji öncüsü olarak görülen Peterson ve Seligman (2004), nezaketi insanlık erdeminin en temel yapı taşlarından birisi olarak ele almıştır. Buna bağlı olarak nezaketi cömertlik, samimiyet, şefkat, özveri, yardımseverlik gibi özelliklerle hareket eden bireyin çevresine ve diğerlerine yönelik yaptığı iyilik olarak tanımlamışlardır. Makalelerde yer alan tanımlamalara göre nezaket, diğer insanlara karşı yapılan iyi ve yardımsever davranış olarak nitelendirilmektedir. Bu tanımlamalardan hareketle nezaket, sadece bir davranış değildir. Nezaket davranışı duygusal, davranışsal ve güdüsel bağlamda değerlendirilmesi gerekmektedir. Bu nedenle başkalarına karşı yapılan tüm iyi davranışlar nezaketli davranış kapsamına girmemektedir. Çünkü nezaketli davranışta bulunan birey bunu karşılıksız ve çıkarsız bir şekilde yapmaktadır.
Baldwin ve Baldwin (1970), nezaket kapsamında değerlendirilebilecek davranışlar açısından bazı kriter belirlemişlerdir. Bunlar; niyet, seçim, itaat,öz-veri, zorunluluk veya yükümlülük, alışveriş-karşılıklılık, rüşvet, yapılan iyilik karşılığında, faydaların eşitlenmesi amacıyla, yapılan iyiliğin önemidir. Bu 10 ölçüt Baldwin ve Baldwin (1970)’ne göre nezaketli davranışın belirlenmesinde önemlidir.
Baldwin ve Baldwin’in nezaket ölçütlerine ek olarak Peterson ve Seligman nezaketi karakter gücü olarak geliştiren insanların ortak özelliklerini belirlemişlerdir. Bu nitelendirmeye göre bu insanlar temelde diğer insanları en az kendileri kadar önemseyerek bütün insanları değerli kabul ederler. Bu kişiler; kendilerini gezegenin merkezinde değil insanlığın parçası olarak görürüler. Buna bağlı olarak da sadece yakınlarına veya tanıdıklarına değil herkese yardım etmeyi önemserler. Ayrıca ihtiyacı olan insanlara yardım etmek ve ilgilenmek gerektiğini düşündüklerinden başkaları için tüm sevgisini katarak bir şeyler yapmak ve nezaket onlar için en güzel yaşam yoludur. Nezaketi karakter gücü olarak geliştiren kişiler sıcak ve samimi tavırları başkalarına güven ve keyif verir, alıcı olmaktan çok verici bireylerdir.
Rushton ve arkadaşlarının (1986) ikiz kardeşlerle yaptığı çalışmalar sonucunda nezaketin %50 oranında genetik faktörlere, %50 oranında da kişinin çevresinde bulunan geliştirici ve engelleyici faktörlere bağlı olduğunu ortaya koymuşlardır. Yapılan çalışmalar sonucunda bireyin empati kurma, ahlaki ve sosyal sorumluluk bilincini geliştirmesinin nezaket düzeyiyle pozitif yönde bir ilişkisi olduğu görülmektedir. Buna ek olarak Carlson ve arkadaşlarının yaptığı çalışmalar nezaketli davranışlar üzerinde olumlu duygu durumunun da etkisi olduğunu savunmuşlardır. Olumlu duygu durumuna sahip olan bireyler olumsuz duygu durumuna sahip olan bireylere göre daha fazla nezaketli davranışta bulunma eğilimine sahiptir.
Tüm bu kriterler göz önüne alındığında nezaket bireyin öznel ve ilişkisel iyi oluş halini, psikolojik işleyişini etkilemektedir. Nezaketli davranışlarda bulunan bireylerde yaşam tatmini, yüksek düzeyde iyimserlik, bağlılık hissedebilme, yüksek mutluluk düzeyi ve yüksek öz yeterlilik gibi olumlu sonuçlar gözlemlenmiştir. Okul ortamı içerisinde nezaketli davranışların akran kabulünün gelişmesinde, akran zorbalığının azalmasında, bulundukları gruba ait hissetme ve özgüven artışında olumlu etkisi olmuştur. Sonuç olarak nezaket karakter gücünün gelişmesiyle birlikte empati ve yardımlaşmanın arttığı bir yaşam biçimine sahip olan bireyler, toplumun temelinden olumlu yöndeki değişimine katkıda bulunmaktadır.